TNĐT - Áo Gấm Đi Đêm

Gấm là thứ hàng dệt bằng tơ nhiều màu có hình hoa lá sặc sỡ. Thời trước, gấm là một trong những thứ vải quý hiếm, thường dùng để may áo. Vì vậy, "áo gấm" (áo may bằng vải gấm) được coi là biểu tượng của sự giàu sang, phú quý trong sự đối lập với "áo rách" biểu tượng của sự nghèo hèn. So sánh:

        Chồng em áo rách em thương
        Chồng người áo gấm xông hương mặc người  (Ca dao)

Hơn thế nữa, áo gấm còn biểu trưng cho sự thành đạt trong học hành, thi cử. Những người học trò sau các kỳ thi hương, thi hội trở về quê (vinh quy bái tổ) đều mặc áo gấm để tỏ rõ sự thành đạt, công thành danh toại của mình trước họ hàng, trước làng nước. Người dân mình hay nói "áo gấm mặc về" chính là nói về sự đỗ đạt trong thi cử, một mong ước chính đáng của những người lều chõng đi thi.

        Cũng đừng áy náy lòng quê
        Bao giờ áo gấm mặc về mới thôi   (Phan Trần)

Áo gấm chỉ mặc ban ngày mới được mọi người nhận thấy sự rực rỡ của nó. Đối với người giàu có, sự
rực rỡ của áo gấm phô bày cho thiên hạ biết anh ta thuộc hạng người lắm tiền, nhiều của. Đối với các
chàng học trò sau khi thi trở về, áo gấm mách bảo cho mọi người biết về sự đỗ đạt của anh ta. Ấy thế mà mặc áo gấm ban đêm, đi trên đường làng thuở trước với khung cảnh tối tăm mù mịt như thế thì ai hay biết, ai phân biệt gấm vóc với các thứ khác được. "




Áo gấm đi đêm" quả là hoài công phí của ! Hèn chi thuở trước, Hạng Võ đã có ý so sánh rất tinh tế là "giàu sang mà không trở về quê thì cũng như mặc áo gấm đi đêm". Mới hay, "áo gấm đi đêm" chính là sự phí phạm trong cách phô trương sự giàu sang phú quý; khoe khoang, làm duyên làm dáng mà không ai hay biết. Điều đó cũng dễ hiểu và là chuyện thường tình, bởi trong cuộc sống chẳng hiếm gì những kẻ thích trò phô trương không phải lối như vậy !

Những điều phân tích, luận giải ở trên cũng cho thấy, đối lập với thành ngữ "áo gấm đi đêm" là thành ngữ "áo gấm ban ngày". Dạng rút gọn của hai thành ngữ này là "gấm đêm" và "gấm ngày".

        Vẻ vang rực rỡ gấm ngày
        Ai ai chẳng muốn bạn bày với tiên        (Nguyễn Huy Tự. Nguyễn Thiện)



Tác giả Dương Trọng Hiếu
(Theo "Kể chuyện thành ngữ tục ngữ", NXB KHXH Hà Nội 1994


Mời xem thêm các bài viết khác trong phần Thành Ngữ - Điển Tích