Taäu Traâu, Laáy
Vôï, Laøm Nhaø...
Töù Dieãm
"Traêm naêm
coøn coù gì ñaâu, mieáng traàu lieàn vôùi con traâu moät vaàn". Thôøi baây giôø mieáng traàu ñaõ ngaøy caøng
hieám thaáy. Vaäy coøn hoï nhaø Traâu
thì sao?
Töông truyeàn, traâu röøng (Bubalus bubalis) ñöôïc xem laø toå tieân cuûa doøng hoï nhaø Traâu,
khôûi nguoàn töø vuøng ñaàm laày Ñoâng Nam AÙ nhieät ñôùi aåm thaáp vaø coù
gioù muøa, ñaõ toàn taïi töø ít nhaát hôn vaøi chuïc vaïn naêm roài. Caùc nhaø coå sinh hoïc vaø khaûo coå hoïc
ñaõ phaùt hieän ra moät soá xöông traâu boø hoùa thaïch raûi raùc trong caùc
hang ñoäng thuoäc vuøng Laïng Sôn (nhö hang Thaåm Khuyeân, Phai Veä, Keùo
Leøng), Hoøa Bình (hang Huøm), Haø Tónh (hang Thaåm OØm) vaø Baéc Sôn. Döïa theo nhöõng maãu vaät hoùa thaïch söu
taäp ñöôïc, coù theå thaáy hoï nhaø Traâu ñaõ ñöôïc loaøi ngöôøi thuaàn phuïc
vaø nuoâi döôõng ít nhaát cuõng hôn naêm, saùu ngaøn naêm nay, töø cuoái thôøi
ñaù môùi, khôûi nguoàn vôùi vieäc troàng luùa ôû vuøng ñoàng baèng ven bieån
vaø caùc thung luõng chaân nuùi. Coù
taøi lieäu cho raèng töø 3000 naêm tröôùc Coâng Nguyeân, hoï nhaø Traâu ñaõ
ñöôïc thuaàn döôõng ôû vuøng soâng AÁn vaø Löôõng Haø (Irac) thuoäc chaâu
AÙ. ÔÛ Trung Quoác, töø 2000 naêm tröôùc
Coâng Nguyeân, Traâu ñaõ du nhaäp töø phöông Nam vaø baét ñaàu ñöôïc tham döï
vaøo haøng gia suùc. Khoaûng töø naêm
723 sau Coâng Nguyeân, hoï nhaø Traâu ñaõ baét ñaàu hieän dieän taïi thung
luõng Jordan. Keå töø ñoù, nhaø Traâu ngôø ngheäch bò laâm
vaøo caûnh "aùch giöõa ñaøng, quaøng
vaøo coå", phaûi cam chòu caùi soá kieáp "con traâu ñi tröôùc, caùi caày theo sau". Phaûi chaêng cuõng vì theá neân moái duyeân
giöõa caây luùa vaø con traâu cöù gaén boù vôùi nhau, quyeán luyeán khoâng rôøi
khieán ngöôøi ta phaûi ví von "gaùi
gaàn trai, traâu gaàn maï".
"Chaên traâu
chaû bieát maët traâu". Vaäy
maøy ngang muõi doïc hoï nhaø Traâu ra sao maø ngöôøi ta öa ví von "ñaàu
traâu, maët ngöïa"? Thoaït nhìn thì
"con traâu ñen loâng möôït, caùi
söøng noù veânh veânh, noù cao lôùn leânh kheânh, chaân ñi nhö ñaäp ñaát"
(thô Traàn Ñaêng Khoa). Ngoaøi loaïi traâu ñen vôùi maàu da xanh ñen,
coøn coù loaïi traâu baïch bieán coøn goïi laø traâu traéng vôùi maàu da saùng
hoàng. "Khoaùy söøng, khoaùy soï, khoaùy tai". Hoï nhaø Traâu thöôøng coù khoaûng töø moät ñeán
chín khoaùy laø nhöõng voøng loâng xoaén, coù theå cuøng chieàu hay ngöôïc
chieàu kim ñoàng hoà vaø coù vò trí, kích thöôùc, hình daùng khaùc nhau.
"Buïng traâu
laøm sao buïng boø laøm vaäy", nhöng noùi vaäy maø hoång phaûi vaäy aø
nha. "Troâng maët maø baét hình dong", nhìn thoaùng qua, hoï nhaø
Traâu to xaùc, naëng neà, thaân ngaén vaø buïng böï nhö caùi chum coù veû xueà
xoøa, giaûn dò vaø hôi keùm beà nhan saéc neáu so vôùi hoï nhaø Boø. Nhöng buø laïi Traâu ta ñöôïc noåi troäi ôû
boä söøng cong vuùt nhoïn hoaét ñaày veû oai phong, neân cuõng vôùt vaùt laïi
ñöôïc chuùt... maët muõi. Traâu röøng
chaâu AÙ coù caëp söøng daøi nhaát trong soá caùc loaøi thuù coù söøng treân
theá giôùi. Hoï nhaø Traâu coù ñuû ñaàu,
mình, ñuoâi vaø boán chaân. Moãi baøn
chaân coù moùng söøng cöùng, khoûi phaûi caàn ñi laøm nails, khoûi caàn sôn
pheát vaãn ñen boùng, theo model "guoác chaün" (Artiodactyla) raát thích hôïp vôùi ngheà... keùo caày. Ñuoâi Traâu ngaén vaø thaúng, chæ coù moãi
moät tuùm loâng nhoû ôû phaàn cuoái, neân khoâng theå xua ruoài muoãi (noùi chi
laø gieát). "Ngöu aåm Hoaøng Haø", khoâng chæ ham uoáng, Traâu ta coøn coù
caùi neát sieâng aên. Nhôø bao töû
thieät böï coù tôùi boán ngaên, hoï nhaø Traâu luoân taän duïng moïi cô hoäi
ñeå "saïch saønh veùt cho ñaày buïng
tham" taát caû caùc loaïi nguõ coác laãn rôm coû, nhoài thaät chaët
bao töû, ñeå daønh ñeán khi nhaøn roãi môùi ñem ra... nhai laïi. Voán muø chöõ
laïi haùu aên, Traâu ta chaúng bieát "diet"
laø gì neân voøng soá hai cuûa hoï nhaø Traâu phaùt trieån maïnh hôn haún hai
voøng coøn laïi. Nhôø baûn tính voâ tö,
Traâu luoân haøi loøng vôùi "nhan
saéc Trôøi cho" cuûa mình, vaãn aên, uoáng, laøm vieäc aøo aøo "khoeû nhö traâu". Ñoù cuõng laø nieàm töï haøo cuûa hoï nhaø
Traâu vì "yeáu traâu cuõng baèng boø
khoûe" duø sao thì "traâu
gaày cuõng taày boø gioáng" (traâu
duø gaày vaãn maïnh hôn boø gioáng
maäp).
"Ñaàu traâu"
ñöôïc ngöôøi ta nhaéc nhôû nhieàu roài neân khoûi caàn phaûi taû. "Ñaõ
coù söøng thì ñöøng haøm treân".
Ngoaøi caëp söøng, moùm laø ñieåm "noåi baät" nhaát vì hoï
nhaø Traâu voán chæ coù moãi moät haøm raêng döôùi vôùi nhöõng caùi raêng cöûa
raát lôùn. Chaéc cuõng vì vaäy maø chæ
thaáy quaûng caùo hình aûnh "con boø cöôøi" khoe haøm raêng traéng,
chöù chaúng ai bieát "con traâu cöôøi" xaáu ñeïp ra sao. Neáu quan saùt kyõ, seõ thaáy hoï nhaø Traâu
khoâng phaûi thuoäc loaïi "haêng reát", maø coù ñeán 32 caùi
raêng. Haøm treân coù saùu raêng haøm
sau, saùu haøm tröôùc nhöng khoâng coù raêng cöûa. Haøm döôùi ngoaøi 12 caùi raêng haøm tröôùc
vaø sau, coøn coù theâm taùm caùi raêng cöûa.
Sô sinh Ngheù sau naêm hay möôøi ngaøy ñaõ moïc raêng söõa. Sau ñoù, caùc raêng söõa naày seõ ñöôïc laàn
löôït thay theá baèng nhöõng chieác raêng vónh vieãn. Döïa theo soá löôïng raêng vónh vieãn, ta coù
theå ñoaùn ra tuoåi cuûa hoï nhaø Traâu: ba tuoåi coù hai raêng vónh vieãn,
boán tuoåi coù boán raêng, naêm tuoåi coù saùu raêng, saùu tuoåi coù taùm
raêng. Töø sau ñoù, traâu khoâng thay
theâm raêng nöõa, chæ coù theå xaùc ñònh tuoåi theo ñoä moøn cuûa raêng vónh
cöûu.
Ñoâi maét Traâu ta hôi hí. Loâng maøy khoâng thaáy roõ, loâng nheo laïi
cuït luûn neân caùc naøng nhaø Traâu khoâng theå ñaù loâng nheo ñöa... gheøn
laøm duyeân laøm daùng. Muõi Traâu hôi
teït, loã muõi laïi böï vaø coù seïo (vì bò chuû "xoû muõi daét ñi")
nhìn khoâng ñeïp maét chuùt naøo. Tai
traâu veånh, coù hình chieác laù, moïc ôû hai beân ñaàu, linh ñoäng, coù theå
ve vaåy ñeå ñuoåi ruoài vaø bieát "ñieác" khi caàn thieát, theo ñuùng
tuyeät chieâu "thính tai hoï, ñieác
tai caày" gia truyeàn cuûa hoï nhaø Traâu. Traâu röøng thaät ra cuõng töông töï traâu
nhaø, nhöng nhôø soáng lang thang neân thaân hình saên chaéc, to naëng hôn,
söøng roäng daøi hôn vaø khi di chuyeån cuõng nhanh, nheï nhaøng hôn traâu
nhaø. Noùi chung, tuy "nhan
saéc" cuûa hoï nhaø Traâu khoâng ñöôïc baét maét cho laém, nhöng cuõng
chaúng coù veû hung aùc. Traâu laïi voán
aên chay tröôøng töø nhoû, chöa heà saùt sanh, daãu laø gieát moät con ve, con
boï (vì coù muoán gieát cuõng khoâng ñöôïc).
Nhöng chaúng hieåu hoï nhaø Traâu taïi sao laïi bò gieo tieáng döõ qua
thaønh ngöõ "ñaàu traâu, maët ngöïa"?
Theo khoa hoïc, Traâu laø gia suùc coù söøng, ngaønh (Chordata), lôùp ñoäng vaät coù vuù (Mammalia), boä guoác chaün (Artiodactyla), nhai laïi (Ruminantia), sinh vaø nuoâi con baèng
söõa... traâu. Tính theo gia phaû, Traâu
voán coù hoï haøng baø con xa vôùi boø, thuoäc doøng hoï "Traâu Boø"
söøng roãng (Bovidae) thuoäc toäc boø
(Bovinae), chia laøm hai loaïi chính:
traâu nhaø ñaõ ñöôïc thuaàn hoùa vaø traâu röøng vaãn soáng hoang daïi trong
thieân nhieân.
Hieän nay, ñaùm traâu röøng öa thích caûnh homeless,
vaãn coøn soáng hoang daõ ôû nhieàu nöôùc thuoäc vuøng Nam AÙ (Pakistan, AÁn Ñoä, Bangladesh, Nepal,
Bhutan) vaø Ñoâng Nam AÙ (Vieät Nam, Laøo, Thaùi Lan, Campuchia) cuõng nhö ôû
vuøng phía Baéc nöôùc UÙc. Taïi Vieät Nam, chi phaùi
traâu röøng homeless tuy khoâng ñoâng ñuùc, nhöng thöôøng thích laõng du doïc
theo daãy nuùi Tröôøng Sôn, nhaát laø ôû khu vöïc thuoäc mieàn Taây tænh Thanh
Hoùa gaàn vôùi bieân giôùi Laøo.
Traâu nhaø coøn goïi laø traâu nöôùc, ñöôïc phaân chia
laøm hai loaïi chính: traâu soâng (River buffalo)
vaø traâu ñaàm laày (Swamp buffalo). Caû hai ñeàu khôûi nguoàn töø traâu röøng
thuaàn hoùa nhieàu ñôøi, nhöng coù soá löôïng nhieãm saéc theå khaùc nhau. Rieâng ôû chaâu AÙ, nhoùm Traâu nhaø ñöôïc
thuaàn hoùa vaø nuoâi döôõng cuõng chia ra nhieàu loaïi, ñöôïc chia laøm naêm
nhoùm chính. Nhoùm traâu Murrah goàm coù caùc gioáng Murrah, Nili-Ravi, Kundi. Nhoùm traâu Guiarak coù caùc gioáng Surti,
Mehsana vaø Jafarabadi. Nhoùm traâu Uttar Pradesh goàm coù caùc gioáng Bhadawari vaø Tarai.
Nhoùm traâu vuøng Trung AÁn goàm caùc gioáng laø Nagpuri, Pandharpuri, Manda, Jerangi, Kalahandi vaø Sambalpur. Nhoùm traâu vuøng Nam AÁn coù caùc gioáng Toda vaø Nam Kanara.
Traâu Vieät Nam thuoäc gioáng traâu ñaàm laày (Swamp buffalo). Ñaàu to, söøng daøi thon cong hình baùn
nguyeät, traùn phaúng heïp, maët ngaén, moõm roäng, tai to roäng, coå daøi
thaúng. Chaân thaáp, vai ñaày, ngöïc leùp,
buïng to, thaân ngaén, moâng thaáp, ñuoâi ngaén, moùng xoeø. Coù taøi lieäu phaân loaïi traâu ôû Vieät Nam
thaønh hai loaïi laø traâu... Ngoá vaø traâu Gieù, chæ khaùc nhau veà taàm
voùc. Traâu Ngoá vôùi voùc daùng to thoâ
hôn, da daày thoâ, xöông to, baøn chaân to, moùng hôû thöôøng ôû vuøng nuùi
phía Baéc. Traâu Gieù daùng goïn, thanh
nhoû hôn, da moûng boùng hôn, loâng ñen möôït hôn, chaân nhoû vaø moùng khít
hôn, thöôøng thaáy ôû vuøng ñoàng baèng mieàn Nam.
"Traâu ñeû
thaùng Saùu, vôï ñeû thaùng Möôøi".
Thoâng thöôøng, caùc baø baàu hoï nhaø Traâu cuõng phaûi "mang naëng" xaáp xæ möôøi thaùng
röôõi (305 ñeán 307 ngaøy neáu laø traâu soâng, 320 ñeán 325 ngaøy neáu laø
traâu ñaàm laày), moãi laàn thuï thai chæ mang moät thai nhi. Trong suoát thôøi gian mang thai, caùc saûn
phuï Traâu caàn ñöôïc aên uoáng ñaày ñuû dinh döôõng cho caû meï laãn con. Ñeán ngaøy saép "ñeû ñau", saûn phuï Traâu ñöôïc taém röûa saïch seõ, chaêm
soùc raát chu ñaùo vaø ñöôïc phuï giuùp trong khi "khai hoa, nôû nhuïy".
Töø khi caát tieáng... roáng chaøo ñôøi, beù sô sinh Traâu thöôøng ñöôïc
goïi laø Ngheù, naëng gaàn 30 kyù. Ngay
sau khi sinh khoaûng moät, hai giôø, Ngheù sô sinh ñaõ baét ñaàu buù söõa
meï. Daï daày cuûa Ngheù sô sinh tuy
cuõng chia laøm boán ngaên, nhöng daï muùi kheá chieám gaàn 50% theå tích vaø
laø nôi tieâu hoùa chính. Söõa seõ
chuyeån tröïc tieáp töø thöïc quaûn xuoáng daï muùi kheá, maø khoâng ñi qua daï
coû. Trong boán tuaàn ñaàu, Ngheù tieâu
hoùa töông töï nhö caùc loaøi gia suùc daï daày ñôn. Sau boán tuaàn tuoåi, daï daày phaùt trieån
hoaøn thieän hôn, ngoaøi vieäc buù söõa meï, nhi ñoàng Ngheù ngoï baét ñaàu
taäp aên daëm theâm coû vaø caùc loaïi nguõ coác coù tinh boät. Soá löôïng söõa uoáng seõ bò caét giaûm daàn,
thay theá baèng löôïng coû vaø tinh boät nhieàu hôn. Qua ñeán taùm tuaàn tuoåi, nhi ñoàng Ngheù
coù theå tha hoà aên coû thoaûi maùi vaø taäp taønh "nhai laïi" ñeå
chuaån bò... cai söõa sau khi ñöôïc boán, naêm thaùng tuoåi. Khi böôùc vaøo khoaûng saùu thaùng tuoåi, nhi
ñoàng Ngheù trong baày baét ñaàu ñöôïc nuoâi rieâng theo kieåu "nam nöõ thoï thoï baát thaân", vaø
ñöôïc chaêm soùc nuoâi naáng phuø hôïp vôùi "ngheà nghieäp töông lai"
maø chuû ñaõ choïn löïa. Baét ñaàu töø
moät tuoåi, treû con Ngheù phaûi aên ñoän rau nhieàu hôn nguõ coác. Sang sinh nhaät thöù hai,
caùc beù Ngheù choai choai baét ñaàu ñöôïc chaêm soùc vaø daäy doã tuøy theo
moät trong ba ngheà chính: nuoâi ñeå caày böøa keùo xe, nuoâi ñeå laáy söõa
laáy thòt hoaëc laø nuoâi ñeå... duy trì noøi gioáng. Gaàn ba naêm tuoåi, Ngheù choai choai böôùc
vaøo löùa tuoåi daäy thì, beå tieáng moïc...söøng, chính thöùc xeáp vaøo soå...
lao ñoäng cuûa hoï nhaø Traâu, hay coøn ñöôïc goïi moät caùch vaên veû laø Söûu hay Thuûy Ngöu (Ngaàu), hay Water Buffalo. Töø sôùm tinh mô Traâu ta ñaõ phaûi lo "nai löng traâu" "laøm thaân traâu keùo caày traû nôï" ôn
nghóa cho chuû. "Ngöu taàm ngöu, maõ taàm maõ". Ñaây laø luùc caùc chaøng, naøng Traâu tô
baét ñaàu bieát... "töông tö", heïn hoø, keát ñoâi, "leân
chöùc" chuaån bò laäp laïi caùi voøng luaån quaån muoân ñôøi cuûa taïo
hoùa. Traâu nhaø tröôûng thaønh thöôøng
naëng khoaûng töø 250 ñeán hôn 500 kyù.
Trong khi ñoù traâu röøng homeless laïi to hôn gaáp boäi; caùc chaøng
coù theå naëng ñeán 1200 kyù, caùc naøng maûnh mai hôn cuõng naëng troøm treøm
800 kyù.
"Traâu toi
thì boø ngaõ" vì xöa nay ai cuõng bieát "traâu ho cuõng baèng boø khoeû", "yeáu traâu coøn hôn khoeû boø" vaø "traâu naêm saùu tuoåi coøn nhanh, boø naêm saùu tuoåi ñaõ tranh veà
giaø". Voán "khoeû nhö traâu", hoï nhaø Traâu
cöù vieäc "huøng huïc nhö traâu laên"
ra söùc keùo caày, raát hieám khi bò beänh laët vaët. Nhöng noùi vaäy thoâi, ngoaøi chuyeän cheát
giaø (vì tuoåi taùc), cheát reùt (vì thôøi tieát quaù laïnh) hay bò cheát non
(vì chuû hoùa kieáp), Traâu ta cuõng raát ngaùn sôï vôùi caùc loaïi beänh nhö:
dòch taû, long moàm lôû moùng, tuï huyeát truøng, ... Traâu homeless hoang daõ coù theå soáng ñeán
25 naêm, thaäm chí 29 naêm tuoåi thoï.
Trong khi ñoù, tuoåi thoï cuûa loaøi traâu nhaø trung bình chæ khoaûng
gaàn 20 naêm, chaéc taïi bò chuû eùp laøm vieäc nhieàu quaù.
"Con traâu
laø ñaàu cô nghieäp". Thuôû
tröôùc, ôû nhöõng nöôùc chuyeân veà noâng nghieäp, traâu laø loaøi gia suùc
raát quan troïng vì coù söùc löïc khoeû phuï giuùp ñaéc löïc trong vieäc caày
böøa, canh taùc, keùo coái luùa, ñaïp rôm, chuyeân chôû cuõng nhö cung caáp
phaân boùn vaø söõa. Khi cheát cung caáp
maùu, thòt, xöông, da, loâng, söøng, ...
"Traâu ngaõ
laém keû caàm ñao". Theo thoáng
keâ khoâng chính thöùc, khoaûng 80% löôïng "thòt boø" baùn taïi caùc
thaønh phoá taïi Vieät Nam coù nguoàn goác töø hoï nhaø Traâu. Huyeát, xöông, gaân, boä loøng traâu cuõng
ñöôïc taän duïng ñeå laøm caùc moùn aên haáp daãn hay nhöõng thöù höõu
duïng. "Traâu cheát ñeå da", "traâu
cheát boø cuõng loät da", "moät
mai troáng thuûng coøn vaønh, laáy da traâu bòt laïi cuõng laønh nhö xöa". Da Traâu thöôøng coù maàu xaùm, xaùm tro, ñen
moác, laïi hôi daày, chæ thích hôïp caêng troáng hay pha cheá laøm caùc loaïi
keo daùn, chöù khoâng ñöôïc duøng ñeå cheá bieán thaønh caùc loaïi caëp, ví,
giaày nhö da hoï haøng nhaø Boø. Coù nôi
coøn duøng da traâu khoâ ñeå naáu canh vôùi nhöõng gia vò vaø caùch cheá bieán
thích hôïp taïo neân höông vò raát ñaëc bieät.
Söõa Traâu maøu traéng ñuïc, töông töï nhö söõa boø, nhöng hôi coù muøi
tanh neân ít ñöôïc duøng ñeå uoáng vaø cheá bieán nhö söõa boø. Rieâng AÁn Ñoä laø nöôùc nuoâi nhieàu traâu
nhaát treân theá giôùi, hoï laïi öa thích söû duïng söõa vaø thòt traâu thay
cho boø. Loâng ñuoâi traâu ñöôïc duøng
ñeå laøm baøn chaûi. Xöông traâu coù
theå naáu laáy nöôùc ngoït, xay nhuyeãn laøm phaân boùn hay ñem bieán cheá ñeå
laøm caùc thöù vaät trang söùc trang trí laï maét. "Anh
coù söøng traâu baïc. Toâi coù gaïc (coù
giaùc) traâu ñen". Söøng traâu
coù theå duøng laøm tuø vaø, caùn dao, caùn maùc hay chaïm khaéc ñeå laøm
thaønh löôïc chaûi toùc, con côø hay caùc vaät trang trí khaùc. Söøng traâu tuy cöùng, nhöng sau khi haáp
khoaûng moät giôø seõ meàm ra, coù theå deã daøng thaùi thaønh laùt moûng, ñem bieán
cheá ñeå laøm moät trong nhöõng vò thuoác höõu ích. Phaân traâu töôi ñöôïc ñem uû laøm phaân boùn
giuùp ñaát ñai maàu môõ. Phaân traâu coù
theå ñem phôi khoâ ñeå daønh laøm nhieân lieäu naáu nöôùng, söôûi aám, hun
muoãi. Phaân traâu coøn coù theå hoøa
vôùi nöôùc thaønh hoãn hôïp seàn seät boâi leân pheân tre, ñeán khi phaân khoâ,
mieáng pheân tre nhìn chaúng khaùc mieáng goã vaùn eùp baùn ôû tieäm. Phaân traâu coøn ñöôïc ñem treùt leân caùc
khe hôû cuûa thuøng nuoâi ong baèng goã, sau khi phôi khoâ coù theå ñem nuoâi
ong raát toát. Hoãn hôïp phaân traâu
khoâ naáu vôùi nhöïa ñöôøng coøn duøng nhö moät loaïi sôn ñaëc bieät giuùp caùc
con thuyeàn nan ñan baèng tre giaø khoâng bò thaám nöôùc.
Thòt traâu hôi khoù tieâu nhöng laïi raát boå döôõng so vôùi
thòt boø, neáu kheùo bieán cheá seõ laøm ñöôïc nhieàu moùn ngon. Töông truyeàn thòt traâu ngaâm trong nöôùc
laïnh khoâng bò hö thoái maø traùi laïi caøng töôi hôn. Vì tin töôûng ñieàu naày, khi gaëp xaùc traâu
cheát noåi treân maët soâng, coù nhöõng ngöôøi laáy dao loùc phaàn thòt ngaäp döôùi nöôùc ñem veà aên. Chaúng bieát coù ai vì theá maø bò ngoä ñoäc
hay khoâng. Theo taøi lieäu, thòt traâu
coù cuøng haøm löôïng protein nhö thòt boø, nhöng laïi ít môõ hôn. Thòt traâu chæ coù 1.6% ñeán 5.6% môõ (trong
khi ñoù thòt boø coù ñeán 10% ñeán 20% môõ).
Do ñoù, thòt traâu raát toát cho nhöõng ai muoán giaûm caân hay caàn aên
kieâng vì ngaïi cholesterol, huyeát aùp cao, vv.. vv... Theo quan nieäm xöa,
ngöôøi ta cho raèng aên thòt traâu deã bò dò öùng. Nhöng ñieàu naày khoâng haún hoaøn toaøn chính
xaùc vì coøn tuøy theo theå traïng moãi ngöôøi vaø caùch aên uoáng. Toát nhaát chæ neân aên vöøa phaûi, keøm vôùi
caùc loaïi rau vaø gia vò thích hôïp.
Muoán thòt traâu mau meàm, coù theå taåm hay haàm chung vôùi ñu ñuû
xanh. Moùn thòt traâu haàm raát boå
döôõng, thích hôïp vôùi ngöôøi giaø vaø treû em. Tuy nhieân, cuõng vì "traâu teo, heo nôû" neân caàn phaûi
ghi nhôù naèm loøng ñieàu naày: "laøm
reå chôù naáu thòt traâu, laøm daâu chôù ñoà xoâi laïi", keûo laïi bò
nghi "aên vuïng kheùo chuøi meùp"
thì oan öùc laém ñoù.
"Traâu thì
kho, boø thì taùi, muoáng thì vöøa caûi thì nhöø". Cho thaáy moùn thòt traâu kho göøng raát phoå
thoâng ñeán noãi ñaõ ñöôïc ghi cheùp thaønh ca dao. Gia vò quan troïng caàn duøng ngoaøi göøng,
coøn caàn phaûi coù toûi; bôûi theá môùi coù caâu: "aên thòt traâu khoâng toûi, nhö aên goûi khoâng rau mô". Ngoaøi ra, coù ngöôøi coøn cho raèng aên thòt
traâu phaûi coù rau caàn vaø... röôïu thì môùi ngon. "Vaùc
boåi thui traâu". Sau khi bò
thui nguyeân con, thòt traâu thui ñöôïc loùc ra baùn vaø pha cheá thaønh nhieàu
moùn ngon: laåu traâu thui, traâu thui xaøo rau caàn, traâu thui nhuùng giaám,
traâu thui chaám töông göøng, vv.. vv...
Vôùi taøi kheùo leùo, caùc ñaàu beáp coù theå cheá bieán thòt traâu
thaønh nhieàu moùn töø luoäc, thui, xaøo, haáp, nöôùng, kho, haàm,... cho ñeán
naáu caø ri, soát vang, laåu, ... Thöû
keå sô moät soá moùn ñöôïc öa chuoäng: traâu luoäc saû chaám côm meû, traâu
luoäc nöôùc döøa, traâu luoäc côm meû, traâu haàm saû, traâu haàm gieàng, traâu
haàm haït sen, traâu om gieàng meû, traâu kho göøng, traâu kho baàu, traâu xaøo
khoå qua, traâu xaøo rau muoáng, traâu xaøo döùa kheá, traâu haáp meû chaám
maém göøng, traâu haáp chaám töông göøng, traâu haáp chao, traâu haáp göøng,
traâu nöôùng væ, traâu nöôùng saû ôùt, traâu nöôùng laù loát, traâu nöôùng nguõ
vò, traâu soát vang, caø ri traâu, vv.. vv...
Trong moùn laåu traâu thaäp caåm, ngoaøi thòt traâu coøn coù theâm göøng,
saû, naám höông khoâ cuøng nhieàu thöù vaät lieäu khaùc. Ngoaøi ra, ôû Diom coøn coù moùn caø ñaéng
naáu vôùi da traâu, höông vò raát ñaëc bieät tuy hôi khoù aên, nhöng neáu daùm
neám thöû seõ thaáy ñaäm ñaø ngon mieäng.
Ngoaøi ra coøn coù moùn thòt traâu gaùc beáp cuõng raát laï mieäng.
ÔÛ Taây Baéc, ngöôøi Thaùi coøn coù moùn canh bon da
traâu raát ñoäc ñaùo. Da traâu ñöôïc
thui saïch loâng, gaùc treân beáp cho khoâ, sau ñoù caét mieáng vöøa aên, ñem
ñoát cho chaùy lôùp beân ngoaøi, caïo saïch cho ñeán khi thaáy phaàn da vaøng
öôm thì ñem nöôùng gioøn. Sau ñoù boû
vaøo noài nöôùc bon haàm nhoû löûa cho ñeán khi da meàm nhöø. Neâm theâm khoaûng ba möôi loaïi gia vò,
trong ñoù coù saû, caø ñaéng, haït tieâu, maéc kheøn cuøng nhöõng gia vò ñaëc
bieät rieâng cuûa vuøng nuùi röøng Taây Baéc.
Moùn aên naày raát boå döôõng vaø thôm ngon, khieán ai ñaõ töøng neám
qua moät laàn seõ khoù theå queân.
Ngoaøi moùn thaéng coá laøm baèng thòt vaø loøng traâu öôùp cuøng taùm
loaïi gia vò ñaëc bieät aên keøm vôùi röôïu baép, ngöôøi Thaùi coøn coù nhöõng
moùn töø thòt traâu khaùc, chaúng haïn nhö: moùn laïp, naëm pòa, moùn ñuoâi
traâu, pha cheá theo höông vò ñòa phöông raát ñoäc ñaùo, khoâng theå tìm thaáy
ôû nôi naøo khaùc.
Nhöng ñaùng nhôù nhaát laø moùn khoâ traâu hay coøn goïi
laø thòt traâu khoâ. Moùn naày coù theå
duøng ñeå aên chôi cho vui mieäng, chaám töông ôùt hay laøm moùn nhaäu lai rai
vaøi sôïi queân ñôøi. Thòt traâu khoâ
ñem xaøo vôùi maêng töôi vaø ôùt khoâ taïo neân moät moùn aên raát cay nhöng
cuõng raát ngon. "Cuûa moät ñoàng, coâng moät neùn". Thòt laøm khoâ phaûi laø thöù thòt traâu töôi
ngon, thôù thòt to nhöng khoâng dai, ít gaân.
Röûa saïch, lau khoâ, thaùi mieáng vöøa phaûi öôùp caùc loaïi gia vò nhö
muoái, boät ngoït, ôùt, saû, haït maéc kheùn (laø moät loaïi gia vò töông töï
nhöng thôm hôn vaø khoâng noàng nhö nguõ vò höông) khoaûng ba tieáng ñoàng hoà
cho thaám gia vò, xong xieân thòt vaøo que tre, xeáp döïng ñöùng quanh beáp
löûa, duøng voû traáu hun khoùi cho mieáng thòt se laïi, roài ñem thòt ñi phôi
naéng cho thaät khoâ. Sau ñoù, gôõ thòt
khoâ ra khoûi que tre, ñem haáp cho thaät chin, roài laïi ñem ñi phôi naéng cho
thaät khoâ raùo, môùi caát ñeå daønh aên daàn.
Khi muoán aên, phaûi ñem thòt khoâ nöôùng than noùng cho thòt thôm meàm
roài môùi ñaäp vaø xeù tôi ñeå aên. Xeù
mieáng traâu khoâ chaám chuùt töông ôùt, nhai chaàm chaäm seõ caûm nhaän ñöôïc
ñuû vò cay, thôm, ngoït, buøi raát ñaëc bieät.
"Gaëp ñaây
aên moät mieáng traàu. Coøn hôn ñaùm
cöôùi moå traâu aên möøng".
Hieän nay thòt traâu ñang "leân ngoâi" ôû Vieät Nam, ñöôïc öa
chuoäng ñeán noãi coù nhöõng ñaùm tieäc ñaõi caùc moùn toaøn baèng thòt
traâu. Ñöôïc "leân ngoâi"
cuõng ñoàng nghóa vôùi bò thaúng tay laïm saùt cho thoûa loøng tham cuûa con
ngöôøi. Hoï nhaø Traâu ôû Vieät Nam ñang
phaûi ñoái dieän vôùi nguy cô bi... tuyeät chuûng. Tuy ngheà nuoâi traâu ñang phaùt trieån ôû
moät soá tænh thuoäc vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long nhö Traø Vinh, Vónh
Long, Caàn Thô, Ñoàng Thaùp, ... nhöng
chæ tieác soá löôïng traâu sinh ra khoâng kòp buø laïi vôùi soá löôïng traâu bò
gieát ñeå ñöa leân baøn nhaäu. Cuõng vì
theá teä naïn "treo ñaàu traâu, baùn
thòt boø" ñang xaûy ra ôû moät soá quaùn nhaäu ñaëc saûn...
Traâu.
Noùi chung ích lôïi cuûa vieäc nuoâi traâu coù theå toùm
goïn trong hai baøi trích daãn beân döôùi.
Con traâu aên coû
ñaát baèng
Uoáng nöôùc bôø ao
Hoài naøo maày ôû
vôùi tao
Ñeán khi maày
cheát
Tao caàm dao xeûo
thòt maày
Thòt maày naáu
chaùo linh binh
Da maày bòt troáng
tuïng kinh trong chuøa
Söøng maày tao
tieän con côø
Caùn dao, caùn
maùc, löôïc daày löôïc thöa
(ca dao)
Coù Traâu saün
taèm, tô, luùa maù
Khoâng Traâu,
khoâng hoa, quaû, ñaäu, meø
Luùa gaët, caét
leân ñaõ coù Traâu xe,
Luùa chaát tröõ
laïi ñeå daønh Traâu ñaïp...
(trích Luïc Suùc
Tranh Coâng)
"Trai thì
caày ruoäng khieån traâu, gaùi thì phaûi bieát boå cau teâm traàu". Vôùi ngöôøi noâng daân ngheøo tay laám chaân
buøn thì chæ bieát ao öôùc "bao giôø
ñoàng roäng thaûnh thôi, moät traêm maãu ñaát coù con traâu caày" vì
ai cuõng bieát laø "laøm ruoäng coù
traâu, laøm giaàu coù vôï".
Caûnh giaàu sang ñöôïc theå hieän qua vieäc coù "traâu caày, ngöïa cöôõi", "laém ruoäng, nhieàu traâu" hay
"chín ñuïn, möôøi traâu". Vôùi quan nieäm chaúng coù chi baèng "ruoäng saâu, traâu naùi", khi coù
chuùt tieàn baïc dö daû hoï laïi ruû reâ nhau: "Thaùng Tö ñi taäu traâu, boø.
Ñeå ta saép söûa laøm muøa thaùng Naêm".
"Mua traâu,
cöôùi vôï, laøm nhaø. Caû ba vieäc aáy
ñeàu laø khoù thay". Cöôùi vôï,
laøm nhaø chaéc haún ít nhieàu ai cuõng ñaõ töøng nghe noùi hay ñaõ traûi qua
kinh nghieäm. Vaäy coøn vieäc "mua traâu" ra sao maø khoù?
"Muoán giaàu
nuoâi traâu naùi" hay "mua
traâu löïa naùi". Laøm giaàu
thì ai khoâng muoán, nhöng "löïa
naùi" ra sao? "Laáy vôï
keùn toâng", laáy tieàn mua traâu dó nhieân cuõng phaûi keùn gioáng. Töông truyeàn traâu caùc laøng Yeân Myõ,
laøng He, Khaùnh Hoøa… ñaõ
ñöôïc ca ngôïi qua caùc caâu: "Luùa
Ñoàng Ngaâu, traâu Yeân Myõ", "Gaø laøng Troø, Traâu boø laøng Heä", "Coái laøng Toâng Chuoâng ñoàng laøng Ñoáng. Coáng
laøng Toø, traâu boø laøng Heä" hay "tieáng ñoàn Bình Ñònh toát nhaø, Phuù Yeân toát ruoäng, Khaùnh Hoøa
toát traâu".
"Mua traâu
xem voù". Khoâng chæ xem voù,
ngöôøi ta coøn coi raát kyõ töø ñaàu ñeán chaân. OÂi thoâi, coù bieát cô man naøo maø keå cho
xieát nhöõng kinh nghieäm ñöôïc truyeàn laïi.
"Traâu coå coø, boø coå vaïi".
Coå traâu caùi caàn phaûi daøi maûnh (neân môùi ví von nhö coå coø). "Tai
laù mít, ñít loàng baøn", "vai
noài ñoàng, moâng coái loã" laø öu ñieåm noåi baät cuûa gioáng traâu
toát vôùi tai lôùn, vai no troøn, moâng böï.
Ngoaøi ra, caùc naøng Traâu caàn phaûi coù loàng ngöïc saâu, öùc roäng,
coù hình neâm nhoïn. Ñuoâi caân xöùng,
loâng ñuoâi daøi coù theå saùt ñaát.
Baàu nhuõ hoa phaùt trieån maïnh, ñeàu nhau vôùi laøn da moûng, meàm
maïi, loâng moïc thöa, tónh maïch noåi roõ, daøi vaø khuùc khuyûu. Ñoù laø gioáng traâu naùi coù naêng suaát
söõa trung bình khoaûng 2000 kg trong chu kyø 300 ngaøy.
Coøn mua traâu ñöïc thì sao? "Lang
ñuoâi thì baùn, lang traùn thì caày" hay "loï ñaàu thì baùn, loï traùn thì nuoâi, loï ñuoâi thì thòt"
laø nhöõng kinh nghieäm chæ caùch choïn traâu.
Lang chæ ñoám hoa cuûa loâng traâu.
"Maét baùnh raùn, traùn baùnh
chöng, löng toâm caøng" chæ Traâu coù maét lôùn, caùi traùn vuoâng
vöùc nhö caùi baùnh chöng vaø löng khoâng oaèn laø traâu khoûe maïnh. "Cao
ñaàu thaáp haäu thì taäu lieàn tay", "ñaàu thanh cao, raøo thaáp haäu.
Chaúng taäu thì sao", "cao
vaây, daäy tieàn, saâu vai, khai haäu" (hai chaân sau môû roäng goïi
laø khai haäu), "cao vaây, nhoû
soáng thì roäng ñöôøng caøy", "chuøng ñuøi, thaét quaûn, ngaén ñuoâi, söøng to, moùng heán thì nuoâi
ñuùng roài" laø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa gioáng traâu toát caày khoeû
dai söùc. "Vaønh moàm traéng, maét tai to, heã thöa loâng buïng, moùng haøi cuõng
mua", "thöa loâng, moïng
da, moõm gioû", "traâu toùc
choùp, boø muõ maán" cuõng laø nhöõng öu ñieåm caàn löu yù. "Söøng
caùnh caét, maét oâng voi" aùm chæ loaøi traâu toát vôùi caëp söøng to
lôùn nhö caùnh chim caét.
Ngoaøi ra coøn phaûi nhôù naèm loøng caùc ñieåm
"phaù töôùng" sau ñaây ñeå traùnh mua nhaèm traâu xaáu, haïi
chuû. "Traâu aùc laø traâu vaïc söøng.
Boø aùc laø boø coøng löng meùo söôøn", "veånh
söøng, toùc chôùp caû nhaø mang tai" laø loaïi traâu döõ, hay noåi
khuøng nhö traâu ñieân deã gaây tai vaï.
"Khoaùy söøng, khoaùy soï,
khoaùy tai. Tam tinh, chaèng aùch laøm
tai chuùa nhaø", "tam tinh
khoaùy soï thì chöøa. Ñoám ñuoâi naùt
chuû thì ñöa vaøo noài." chæ loaøi Traâu coù khoaùy soï vaø ñuoâi coù
ñoám laø traâu ñoäc deã gaây tai hoïa neân gieát thòt. "Traâu
hoa tai, boø gai söøng", "traâu
nghieán haøm, boø baïch thieät", "ñoám ñaàu thì nuoâi, ñoám ñuoâi thì thòt" "laïi theâm tieàn thaáp haäu cao"
(hai vai tröôùc thaáp maø moâng cao, con traâu ñi chuùi), "ñuoâi chuøng quaù goái thì naøo ñöôïc ñaâu"
laø nhöõng ñieåm caàn löu yù ñeå traùnh mua laàm traâu xaáu. "Saø
söøng maét laïi nhoû con. Vuïng giaøn
chaäm chaïp ai coøn nuoâi chi" chæ loaøi traâu coù caëp söøng xeä
xuoáng vaø maét nhoû thì chaäm chaïp khoâng neân mua.
Noùi toùm laïi, muoán loït vaøo voøng chung keát, caùc
chaøng Traâu caàn phaûi khoûe vôùi caëp söøng cong voøng nhö caùnh cung, öùc
roäng, coå troøn daøi vaø thon nhoû ôû nôi tieáp giaùp vôùi ñaàu, löng phaûi
daày phaúng. Maét phaûi ñen, raêng phaûi
ñeàu vaø khoâng bò suùn meû söùt. OÂi
thoâi, bieát bao laø kinh nghieäm caàn nhôù caàn bieát. Nhöng "noùi thì deã, laøm thì khoù", tìm ra ñöôïc moät chaøng hay
naøng Traâu hôïp yù naøo phaûi chuyeän deã.
Daãu bieát raèng "ñaøn gaåy tai traâu", nhöng caûnh muïc ñoàng chaên traâu thoåi
saùo cuøng hình aûnh con traâu raát thaân thöông quen thuoäc ñaõ trôû thaønh
ñeà taøi saùng taùc cho nhieàu lónh vöïc ngheä thuaät töø thieàn, thô, vaên,
nhaïc, hoïa, ñieâu khaéc, traïm troå cho ñeán phim, aûnh.
Coøn gì deã thöông quen thuoäc hôn laø caûnh "sôùm í a sôùm, khuya í a khuya con traâu
khoâng lìa laø lìa caùi eách caùi möông. í a Con traâu caøy ngoaøi ñoàng. Coù con saùo ñen laø ñen sôùm sôùm chieàu
chieàu, con saùo líu lo treân söøng traâu." (Daân ca Nam Boä Lyù Con Traâu, lôøi Lö Nhaát Vuõ) hay hình aûnh:
"trôøi vöøa tinh mô, doïc bôø roän
tieáng traâu ñi. Ta vôùi traâu söông gioù quaûn gì. Böøa kyõ xong gieo luoáng
cho ñeàu. Traâu ôi... Mai luùa khoai nhieàu..." (trích ca khuùc Ñöôøng caøy ñaûm ñang cuûa An Chung) . Hay laø caûnh chuù beù muïc ñoàng ngoài thoåi
saùo vi vu treân löng traâu vaøo moät buoåi chieàu naéng vaøng chieáu sieâng
sieâng hay ngheâu ngao haùt "ai baûo
chaên traâu laø khoå, chaên traâu söôùng laém chöù..." (trích baøi Em beù queâ, nhaïc vaø lôøi Phaïm
Duy).
"Thaèng Cuoäi ngoài goác caây ña, thaû traâu aên
luùa, goïi cha ôi ôøi". Ngoaøi
truyeän Chuù Cuoäi, vôùi ngöôøi thích
ñoïc saùch chaéc haún khoù queân ñöôïc truyeän Con Traâu cuûa taùc giaû Nguyeãn Vaên Boãng, truyeän Con traâu xoùm Böng cuûa taùc giaû Traàn
Vaên Thònh, truyeän Con Traâu cuûa
taùc giaû Traàn Tieâu, truyeän Con
TraâuXanh cuûa taùc giaû Hoa Ngoõ Haïnh, chuyeän phuù oâng toan ñem ñoåi
"ba boø, chín traâu" ñeå laáy goùi xoâi cuûa Bôøm trong baøi Thaèng Bôøm, truyeän coå tích Trí khoân cuûa ta ñaây, truyeän Coå tích veà con traâu, ... Trong truyeän Luïc Suùc Tranh Coâng, Traâu
ñaõ ñöôïc xeáp haøng ñaàu trong luïc suùc (saùu loaøi vaät nuoâi trong nhaø):
Traâu, Choù, Deâ, Ngöïa, Lôïn, Gaø. Trong truyeän Phong Thaàn, ngoaøi nhaân vaät Ngöu Ma Vöông laø choàng cuûa Tyø
Baø coâng chuùa, coøn nhaéc ñeán chuyeän töôùng Hoaøng Phi Hoå ñaõ cöôõi Traâu
khi ra traän. Vôùi nhöõng ai ñaõ töøng
ñoïc truyeän Tam Quoác Chí, chaéc haún khoù theå queân caùc con traâu goã,
ngöïa goã to lôùn do quaân sö Khoång Minh Gia Caùt Löôïng cheá ra ñeå giuùp
quaân Thuïc vaän chuyeån löông thöïc deã daøng hôn.
Hình aûnh hoï nhaø Traâu cuõng thaáp thoaùng trong
nhieàu taùc phaåm kieám hieäp cuûa nhaø vaên Kim Dung. Ai ñaõ ñoïc qua truyeän Thaàn Ñieâu Hieäp Löõ
chaéc haún chöa queân hình aûnh haøo huøng cuûa Döông Qua, caûi trang laøm treû
chaên traâu, ñoát ñuoác buoäc ñuoâi traâu roài cöôõi traâu phoùng vaøo phaù tan
voøng vaây cuûa quaân Moâng Coå hung haõn.
Quaùch Tónh laø nhaân vaät chính trong truyeän Anh Huøng Xaï Ñieâu, vôùi
daùng veû cuïc mòch, ngaêm ñen, chaäm hieåu, ít noùi neân ñöôïc sö phuï Hoàng
Thaát Coâng ñaët bieät hieäu laø Traâu Nöôùc (Thuûy Ngöu). Truyeän Thieân Long Baùt Boä laïi caøng nhaéc
nhôû nhieàu ñeán hoï nhaø Traâu. Töø
chuyeän boïn quaàn tieân 36 ñoäng 72 ñaûo aên thòt traâu raát thoâ tuïc theo
kieåu maõ thöïc, ngöu aåm, cho ñeán chuyeän duøng da traâu laøm troáng, duøng
söøng traâu cöa ngaén laøm chung uoáng röôïu, duøng da traâu laøm roi goïi laø
ngöu bì tieân laøm coâng cuï tröøng phaït ngöôøi phaïm luaät. Ngöu mao chaâm laø thöù aùm khí nhoû nhö sôïi
loâng traâu vaø moân voõ Caùch Sôn Ñaû Ngöu (caùch khoâng ñaùnh ngaõ con traâu)
ñöôïc taùc giaû Kim Dung cho caùc nhaân vaät aùp duïng trong nhieàu truyeän
(chaúng haïn Tieáu Ngoaïi Giang Hoà, Thieân Long Baùt Boä, Loäc Ñænh Kyù, ...). Trong truyeän YÛ Thieân Ñoà Long Kyù (coøn
goïi Coâ Gaùi Ñoà Long), coù hai nhaân vaät tuy khoâng cuïc mòch queâ muøa
nhöng cuøng duøng traâu laøm teân goïi.
Ñaàu tieân laø vò thaàn y Hoà Thanh Ngöu aån danh ôû Hoà Ñieäp Coác vöøa
ñeïp trai vöøa taøi hoa vöøa phong nhaõ.
Keá ñeán laø chaøng Taêng A Ngöu, voán teân thaät laø Tröông Voâ Kî, veà
sau thaønh giaùo chuû Minh Giaùo, laø moät chaøng trai treû tuoåi thoâng minh
ñeïp trai raát ñaøo hoa.
Ngoaøi nhöõng boä phim kieám hieäp döïa theo caùc truyeän
ñaõ nhaéc ñeán ôû treân, hoï nhaø Traâu coøn laø dieãn vieân trong boä phim
Muøa Len Traâu (coøn goïi The Buffalo Boy theo tieáng Anh, hay Gardien de
buffles theo tieáng Phaùp) vieát döïa theo taùc phaåm cuøng teân trong taäp
tuyeän Höông Röøng Caø Mau cuûa nhaø vaên Sôn Nam cuøng nhieàu boä phim khaùc
xoay quanh chuû ñeà veà thoân queâ Vieät Nam.
Hoï nhaø Traâu ñöôïc duøng nhö thöông hieäu ñaïi dieän
cho moät trong nhöõng nhaõn hieäu cao caáp cuûa Coâng ty Löông Thöïc; ñoù laø Gaïo Con Traâu Vaøng ñöôïc quaûng caùo
laø cheá bieán treân moät daây chuyeàn saûn xuaát hieän ñaïi. Traâu ta coøn ñöôïc nhaéc nhôû nhieàu qua
caùc caâu thaønh ngöõ, ca dao coøn truyeàn laïi töø ngaøy xöa. Caâu "traâu laám vaáy quanh" thöôøng duøng ñeå chæ nhöõng keû laøm sai
nhöng laïi öa ñoå loãi cho ngöôøi khaùc. Vôùi caûnh hieàm khích, ghen gheùt
nhau thì coù caâu "traâu buoäc gheùt
traâu aên". Caâu "daét traâu chui oáng" aùm chæ
nhöõng ngöôøi mô toaøn chuyeän vieãn voâng.
Caâu "traâu chaäm uoáng nöôùc
dô, traâu ngô aên coû heùo" cheá gieãu nhöõng ngöôøi luoân chaäm chaïp
neân thöôøng hay bò thieät thoøi. Duøng
ñeå so saùnh söï haùo höùc cuûa treû em trong caùc dòp gioã chaïp "traâu boø ñöôïc ngaøy phaù ñoã (ñoã = ñaäu
xanh), con chaùu ñöôïc ngaøy gioã oâng". Caùc tay buoân baùn thì thöôøng öa cheøo keùo
"traâu beùo keùo traâu gaày"
ñeå naâng giaù haøng leân. Hay coù khi
löôøng gaït theo kieåu "mua traâu,
veõ boùng". Vì theá, neân môùi
coù caâu "thaät thaø nhö theå laùi
traâu, thöông nhau nhö theå naøng daâu meï choàng". Caùc cuï laïi coøn khuyeân raèng: "mua traâu xem voù, cöôùi vôï xem noøi". Keûo khoâng laïi xaøo xaùo cöûa nhaø, ñeå
roài naøng daâu tænh bô tuyeân boá: "choàng
döõ thì em môùi saàu, meï choàng maø döõ moå traâu aên möøng". Hay nguï yù veà tình caûm nam nöõ "traâu tìm coät, chöù bao giôø coät laïi tìm
traâu". Thaønh ngöõ "traâu cui" thöôøng duøng aùm chæ
ngöôøi höõu duõng voâ möu. Töø "ngöu
aåm" nguï yù cheá gieãu keû khoâng bieát caùch thöôûng thöùc vò ngon
cuûa traø, chæ uoáng öøng öïc nhö... traâu.
Caâu "gaùi möôøi baåy beû
gaãy söøng traâu" ñeå chæ söùc maïnh cuûa tuoåi thanh xuaân. Chaúng hieåu ñaõ coù chuù Traâu naøo bò beû
gaãy söøng chöa? Duø khoâng coù baèng
chöùng nhöng vaãn coù ngöôøi laïi tin raèng: "traâu traéng ñi ñeán ñaâu, maát muøa ñeán ñaáy". Khoâng bieát vì sao maø thaønh phoá Saøi Goøn
ngaøy xöa laïi ñöôïc goïi laø "Beán
Ngheù". Duøng ñeå chaâm bieám,
cheá gieãu coøn coù nhöõng caâu:
"Phuø thuûy,
thaày boùi, laùi traâu.
Nghe ba anh aáy
ñaàu laâu khoâng coøn"
"Soâng Saâu (hoaém)
khoâng cheát, cheát vuõng traâu ñaàm"
"Toâi laïy
oâng Tòt baø Tòt
AÊn coã cöùt traâu
AÊn traàu laù loát
Ñöøng ñoát con
toâi"
Cheá gieãu ngöôøi ña tình ham cuûa laï, coù nhöõng caâu
chaúng haïn nhö:
"Ba vôï baûy
taùm naøng haàu
Ñeâm naèm chuoàng
traâu, goái ñaàu baèng choåi"
"Tính quen
chöøa chaúng ñöôïc ñaâu
Vaï laøng, laøng
baét maáy traâu maëc laøng"
"Traâu anh
con côõi con doøng,
Laïi theâm con
ngheù cöïc loøng thaèng chaên"
"Loøng anh
muoán taäu ngheù hoa
Anh veà haï thoå
traâu giaø anh ñi!
Traâu giaø caét
seïo boû vöôøn
Ngheù hoa voâ giaù
lieäu vôøi ñöôïc chaêng?"
"Traâu anh
con côõi con doøng,
Coù con ñi tröôùc
loøng thoøng theo sau."
"Moät traâu
anh saém ñoâi caøy
Moät chaøng ñoâi
thieáp coù ngaøy oan gia
Chaøng oâi! chaøng
cho em ra
Nheõ ñaâu moät oå
hai gaø aáp chung?"
Ngoaøi ra, coøn raát nhieàu caâu ca dao tuïc ngöõ möôïn
hình aûnh con traâu coøn ñöôïc duøng ñeå thôû than, khuyeân raên, toû tình, taû
caûnh. Keå sao cho heát ñöôïc.
"Traêm naêm
coøn coù gì ñaâu, mieáng traàu lieàn vôùi con traâu moät vaàn". Con traâu ñaõ ñöôïc ñöùc Phaät Toå duøng nhö
m bieåu töôïng cuï theå raát soáng ñoäng ñeå khuyeân daäy caùc ñeä töû cuûa
Ngaøi bieát caùch troâng coi noäi taâm cuûa hoï nhö khi canh giöõ moät con
traâu. Ñöùc Phaät daïy: "Y nhö chaên traâu, caàm gaäy canh chöøng,
khoâng ñeå noù buoâng lung phaïm vaøo luùa maï cuûa ngöôøò" (trích kinh Di
giaùo). Phaùp Chaên Traâu ñöôïc aùp duïng ñeå vöøa töï chaên
vöøa khuyeân baûo ngöôøi khaùc hoïc theo caùch chaên. Tranh veõ Thaäp
Muïc Ngöu Ñoà ñöôïc saùng taùc cuõng nhaèm vôùi muïc ñích naày, coù theå
chia laøm hai loaïi chính: theo khuynh höôùng Ñaïi Thöøa vaø theo khuynh höôùng
Thieàn Toâng. Theo khuynh höôùng Ñaïi
Thöøa, tranh veõ laïi quaù trình coâng phu tu taäp cuûa haønh giaû, tröôùc heát
phaûi töï thaéng baûn naêng mình ñeå ñaït ñeán töï tri roài môùi ñaït ñöôïc töï
taïi. Coøn theo khuynh höôùng Thieàn
Toâng, tranh veõ trình baày böôùc tieán taâm linh qua ba giai ñoaïn: sai taâm
baét taâm, taâm voâ taâm vaø taâm bình thöôøng.
"Moät mình
coá giöõ con traâu ñaát, xoû muõi daét veà chaúng nghæ ngôi". Vaøo cuoái theá kyû möôøi ba, Thöôïng Syõ
Tueä Trung laø ngöôøi chaên giöõ con traâu ñaàu tieân trong vaên hoïc Thieàn
Vieät Nam. OÂng chaáp nhaän laøm keû
chaên traâu cho chính mình. OÂng ñaõ
bieán hình aûnh bieåu töôïng con traâu nguyeân thuûy thaønh con traâu ñaát
Vieät Nam. OÂng luoân luoân chaïy theo
con traâu ñaát ñoù, maëc cho noù ôû baát cöù hình thöùc naøo trong caùt buïi,
oâng vaãn luoân laø keû chaên. Cuoái
cuøng con traâu ñaát cuûa Thöôïng Syõ ñaõ bò oâng cheá phuïc vaø xoû muõi daét
veà. Keå töø ñoù, hình aûnh ngöôøi chaên
vaø hình aûnh traâu ñaát khoâng coøn ngaên caùch nöõa, ñaõ hoøa thaønh moät.
Khoâng chæ trong sinh hoaït thöôøng ngaøy vaø vaên hoïc
ngheä thuaät, boùng daùng hoï nhaø Traâu coøn hieän dieän trong caùc buoåi
tieäc tuøng, ñình ñaùm vaø caû trong nhöõng leã hoäi lôùn. Chaúng haïn leã hoäi Naøo Coáng cuûa ngöôøi
Moâng, Dao, Giaùy ôû Möôøng Hoa vaøo ngaøy Thìn thaùng Saùu AÂm Lòch haèng
naêm, leã Taï Ôn Con Traâu cuûa ngöôøi Thaùi ôû Taây Baéc, tuïc Cuùng Vía Traâu
cuûa ngöôøi Thaùi Möôøng Loø, leã Cheùm Traâu Teá Thaàn cuûa ngöôøi Chaêm Laïc
Taùnh, leã Ñaâm Traâu (coøn goïi laø leã AÊn Traâu) cuûa ñoàng baøo daân toäc
M'noâng ôû Ñaék Noâng vaøo gaàn cuoái thaùng Ba hay ñaàu thaùng Tö AÂm Lòch,
leã hoäi Ñaâm Traâu cuûa ngöôøi Cor ôû huyeän Traø Boàng tænh Quaûng Ngaõi,
cuõng nhö leã hoäi Ñaâm Traâu cuûa nhieàu daân toäc Taây Nguyeân khaùc. Tuïc truyeàn leã Thaàn Noâng baét nguoàn töø
Trung Hoa laø leã teá vua Thaàn Noâng mong thôøi tieát ñöôïc thuaän hoøa, muøa
maøng gaët haùi ñöôïc sung tuùc. Treân
quyeån lòch haèng naêm coù in hình muïc ñoàng daét con traâu, vôùi yù nghóa:
muïc ñoàng töôïng tröng cho vua Thaàn Noâng, con traâu töôïng tröng cho ngheà
Noâng. Tuøy theo söï phoûng ñoaùn cuûa
ñaøi döï ñoaùn khí töôïng maø trang phuïc cuûa muïc ñoàng teà chænh hay khoâng,
aùm chæ muøa maøng toát hay xaáu. Con
traâu trong hình seõ mang maàu saéc töông öùng theo haønh cuûa moãi naêm,
traéng, xanh, ñen, ñoû, vaøng ñuùng vôùi Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå. Vaøo ngaøy Laäp Xuaân haèng naêm, ngöôøi ta
naën traâu vaø töôïng Thaàn Noâng ñeå röôùc trong buoåi leã Teát. Sau ñoù töôïng ñöôïc ñem caát hay choân.
Ngoaøi ra, moãi naêm vaøo ngaøy 14 ñeán 16 thaùng Ba AÂm
Lòch, ôû ñeàn Lyù Baùt Ñeá thôø taùm vò vua trieàu Lyù (coøn goïi laø ñeàn Ñoâ)
thuoäc laøng Ñình Baûng huyeän Tieân Sôn tænh Haø Baéc thöôøng toå chöùc leã
hoäi raát troïng theå, vôùi nghi leã daâng höông, hieán sinh vaø röôùc. Sau ñoù laø caùc troø chôi coå truyeàn nhö
ñaáu vaät, ñu daây, choïi gaø, côø ngöôøi, vv.. vv... Vaät teá chính yeáu trong buoåi leã laø moät
con traâu thui. Töông truyeàn leä teá
traâu thui baét nguoàn töø thôøi vua Lyù Thaàn Toâng. Thuôû ñoù luaät phaùp caám gieát traâu vì
traâu raát quyù vaø höõu duïng cho ngheà noâng.
Nhöng khi thieàn sö Minh Khoâng (laø ngöôøi chöõa ñöôïc beänh laï cho
vua Thaàn Toâng) vieân tòch, vua Lyù Thaàn Toâng ñaõ ra leänh ñaëc xaù cho
pheùp gieát vaø thui moät con traâu teá thieàn sö Minh Khoâng ñeå ñeàn ôn.
"Coù aên coù
choïi, môùi goïi laø... traâu".
AÙi chaø, chaúng hieåu ai laø ngöôøi laïi gieo tieáng döõ cho nhaø hoï
traâu? "Chim khoâng ñaùnh chim cuøng moät toå. Traâu moät chuoàng, ñaâu coù
huùc nhau". Hoï nhaø Traâu voán
raát hieàn laønh chuû tröông dó hoøa vi quyù bôûi vì "hôi ñaâu caõi vaõ meách loøng, Traâu aên ngoaøi ñoàng no buïng traâu
thoâi". Nhöng thoùi thöôøng
caøng laønh caøng hay cuïc khi bò khích ñoâ.ng.
Lôïi duïng söï noâng noåi nay, bò loaøi ngöôøi xuùi daïi xuùi khoân,
moät khi Traâu ñaõ haêng tieát... traâu leân thì cöù "huøng huïc nhö traâu laên" lao vaøo nhau ñeå ñaâm cheùm ñoái
thuû cho ñeán ñoå maùu töø bò thöông cho ñeán cheát, theo kieåu "maùu ñaâu, traâu ñoù". "Traâu
boø huùc nhau, ruoài muoãi cheát".
Khoâng chæ ruoài muoãi, ñeán luùc Traâu ta ñaõ say maùu leân roài thì
daãu gaëp coïp cuõng khoâng sôï. Bôûi
vaäy môùi coù caâu "chín traâu hai
coïp (cöûu ngöu nhò hoå)" yù
noùi chín con traâu hoïp laïi thì chöa chaéc ñaõ thua hai oâng ba möôi. Voâ hình chung, tuïc choïi traâu ñaõ trôû
thaønh moät neùt chaám phaù trong neàn vaên hoùa daân toäc:
"Ai veà Phong
Leä thì veà,
Phong Leä coù
ngheà baùn heán choïi traâu"
"Duø ai buoân
ñaâu baùn ñaâu
Moàng möôøi thaùng
Taùm choïi traâu thì veà
Duø ai buoân baùn
traêm ngheà
Moàng möôøi thaùng
Taùm nhôù veà choïi traâu"
Khoâng chæ coù leã hoäi Choïi Traâu ôû Phong Leä, Ñoà
Sôn maø coøn ôû ngay taïi Saøi Goøn cuõng ñaõ baét ñaàu coù phong traøo choïi
traâu. Doanh nghieäp Syõ Ñaêng chuyeân
toå chöùc caùc buoåi choïi traâu ôû quaän 9 Saøi Goøn, khôûi nghieäp töø naêm
2003, ñeán nay ñaõ coù hai möôi chuù traâu choïi ñöôïc choïn töø caùc tænh Bình
Döông, Bình Phöôùc, Tieàn Giang, Long An, Ñoàng Thaùp, ... mang veà chaêm soùc,
taäp luyeän raát caån thaän, chuaån bò cho caùc buoåi thi ñaáu so söøng giöõa
nhöõng caëp traâu choïi.
Nhaéc ñeán chuyeän choïi traâu, chaéc haún chuùng ta
laïi nhôù ñeán cuoäc choïi Traâu thuù vò trong truyeän Traïng Quyønh. Chuù Traâu ñöïc Trung Hoa duõng maõnh ñoà soä
ñaõ phaûi cuoán voù chaïy daøi khi bò chaøng Ngheù non nôùt Vieät Nam ñang
khaùt söõa röôït theo. "Maéc möu ñoát ñít, tôi bôøi chaïy"
(trích baøi Con Traâu cuûa Hoïc Laïc),
"ñuoâi kia bieáng vaãy Ñieàn Ñan
hoûa" (trích baøi Con traâu
giaø, taùc giaû khuyeát danh). Vaøo
thôøi Chieán Quoác beân Trung Hoa, nöôùc Yeân ñaõ haï ñöôïc hôn 70 thaønh cuûa
nöôùc Teà, chæ coøn soùt laïi moät thaønh Cöø Töùc Maëc. Töôùng nöôùc Teà laø
Ñieàn Ñan duøng möu baét ngaøn con traâu ñöïc khoeû maïnh. OÂng ta cho khoaùc
leân mình traâu boä aùo ñoû veõ nhieàu maëc saëc sôõ, söøng buoäc nhöõng löôõi
göôm nhoïn saéc, ñuoâi buoäc naém coû khoâ taåm daàu. Khi xuaát traän, quaân Teà xua ñaøn traâu ñi
tröôùc roài ñoát nhöõng tuùm coû khoâ buoäc ñuoâi traâu. Bò noùng, Traâu cuoáng cuoàng, xoâng thaúng
vaøo traän ñòch. Quaân Yeân hoaûng sôï,
ngôõ ma quyû hieän hình, neân roái loaïn haøng nguõ, giaày xeùo leân nhau maø
chaïy, cheát raát nhieàu. Thöøa thaéng,
Ñieàn Ñan ñaõ chæ huy quaân Teà chieám laïi ñöôïc toaøn boä caùc thaønh trì ñaõ
maát.
"Coù ngöôøi
ñem daét toâ chuoâng môùi, ôn ñöùc vua Teà laïi ñöôïc tha" (trích baøi Con Traâu Giaø, taùc giaû khuyeát
danh), "laøm leã boâi chuoâng,
nhôùn nhaùc saàu" (trích baøi
Con Traâu, taùc giaû Hoïc Laïc).
Theo tuïc leä ngaøy xöa, moãi khi ñuùc xong moät quaû chuoâng ñoàng phaûi
gieát moät con traâu laøm leã Haán Chung, nghóa laø boâi chuoâng. Ngöôøi ta tin raèng laáy maùu traâu boâi vaøo
quaû chuoâng, tieáng chuoâng ñaùnh leân môùi ngaân nga vaø vang xa. Khi vua Teà Tuyeân Vöông thaáy ngöôøi ta daét
con traâu ñeå gieát laáy maùu toâ chuoâng, lieàn toû loøng thöông vaø ra leänh
tha cho con traâu naøy khoûi bò gieát.
"Coù boät
môùi goät neân hoà". Moät khi
coù ñöôïc con traâu, vieäc chaêm soùc khaù deã vì "moät con traâu cuõng phaûi ñöùng ñoàng", "traêm traâu cuõng moät coâng chaêm". Ngay caû treû con hæ muõi chöa saïch cuõng
coù theå laøm ñöôïc. "Töôùng ngöôøi traùn ngaén ñaàu to. Quanh naêm chæ bieát chaên boø chaên traâu". Tuy ngöôøi ta hay cheá gieãu "khoâng hoïc thì chæ coù ñi.... chaên traâu",
nhöng khoâng phaûi muïc ñoàng naøo cuõng doát caû ñaâu aø nha. Baèng chöùng laø vua Ñinh Tieân Hoaøng, vò
anh huøng thoáng nhaát ñaát nöôùc, voán xuaát thaân töø ngheà muïc ñoàng maø
ra. Ai ñaõ töøng hoïc qua lòch söû nöôùc
nhaø chaéc haún vaãn nhôù chuyeän côø lau taäp traän cuûa chuù beù Ñinh Boä
Lónh (teân thaät cuûa vua Ñinh Tieân Hoaøng) thuôû xöa. OÂng Ninh Thích, thôøi Chieán Quoác, tuy taøi
gioûi nhöng chöa gaëp thôøi. Sau nhôø goõ söøng traâu, ngheâu ngao haùt maø
tình côø ñöôïc vua Teà Hoaøn Coâng bieát ñeán vaø troïng duïng.
Ngaøy xöa Ninh
Thích chaên traâu
Maø roài coâng aán
coâng haàu traâu ôi !
Ngaøy nay mình
ngheù ta ngoài
Mai sau ta coù
moät thôøi hieån vinh?
(ca dao)
Hoà Taây laø moät thaéng caûnh ñeïp ôû Haø Noäi, khi xöa
coøn coù teân laø hoà Traâu hay hoà Traâu Vaøng. Töông truyeàn hoà Traâu vaø doøng soâng Kim
Ngöu (laø moät nhaùnh soâng Toâ chaûy bao quanh phía nam Haø Noäi, töø Taây
sang Ñoâng) coù traâu vaøng cuûa ñöùc Nguyeãn Minh Khoâng. Trong moät baøi thô coå coøn nhaéc ñeán ñieàu
naày: "Ngöu hoà dó bieán tam trieàu
cuïc, Long ñoã nhöng löu baùch chieán thaønh.", taïm dòch: "Hoà Traâu ñaõ traûi ba trieàu ñaïi, Thaønh
(baùch) chieán coøn löu ñaát Roán Roàng". Trong saùch Lónh Nam Chích Quaùi coù ghi truyeàn thuyeát nhö sau. ÔÛ vuøng ñaàm laày chaân nuùi Tieân Du (Baéc
Ninh) coù con Traâu vaøng naùu mình bò moät vò phaùp sö duøng gaäy (tích
tröôïng) yeåm treân traùn. Traâu loàng
leân vuøng boû chaïy xuoáng phía Nam, quaàn naùt caû moät vuøng Khoaùi Chaâu laày
loäi, vuøng aáy sau goïi laø Vuõng Traâu
Ñaèm. Chöa nguoâi côn giaän, Traâu
bôi qua soâng Caùi roài chaïy ngöôïc leân phía Baéc, ñöôøng do veát chaân traâu
daãm luùn thaønh soâng Kim Ngöu. Roài traâu chaïy voøng vo laøm suït caû moät
vuøng thaønh ñaàm hoà vaø aån kín döôùi nôi aáy, ñoù laø hoà Traâu Vaøng. Töông truyeàn nhaø ai sinh ñöôïc naêm trai
naêm gaùi cuøng vôùi möôøi daâu reå thì coù theå keùo ñöôïc Traâu vaøng leân
maø höôûng phuùc; vì theá môùi coù caâu:
Naêm trai naêm
gaùi laø möôøi
Naêm daâu , naêm
reå laø ñoâi möôi troøn.
Hai beân phuï maãu
song toaøn
Roài ra keùo ñöôïc
traâu vaøng Hoà Taây.
Ngoaøi hoà Traâu,
trong caùc ñòa danh ôû Vieät Nam coøn coù nuùi Chaân Traâu, thaùc Traâu
Ñuïng, ... ñöôïc nhaéc nhôû trong caùc caâu ca dao sau ñaây. Taàu beø phaûi löu yù caån thaän khi di
chuyeån ngang qua thaùc Ngöïa Loàng, Traâu Ñuïng vaø Giaèng Xay vì ñoù laø ba thaùc nöôùc nguy hieåm trong soá hôn möôøi
thaùc nöôùc thuoäc soâng Caùi tænh Khaùnh Hoøa.
Sôn Tònh coù nuùi
Chaân Traâu
Coù baøu OÂng Xaù,
coù caàu Roàng Xanh
Ngöïa Loàng, Traâu
Ñuïng, Giaèng Xay
Khoûi ba thaùc aáy
khoanh tay maø ngoài
"Chieàu
chieàu oâng Löõ ñi caøy, Traâu tha, gaõy aùch, khoanh tay ngoài bôø"
dieãn taû tích oâng Löõ Voïng (hay coøn goïi Laõ Voïng) töùc laø oâng Khöông
Töû Nha, ngoài caâu caù chôø thôøi treân soâng Vò Thuûy. "Dö
Ñaønh söùc maïnh quaù traâu. Vuøng leân ñaùnh ngaõ caû xaâu trieàu ñình"
thuaät laïi söï tích veà Dö Ñaønh ngöôøi laøng Kieân Nghò, xaõ Bình Thaønh,
huyeän Taây Sôn. Dö Ñaønh voán laø
ngöôøi gioûi voõ ngheä, coù söùc maïnh phi thöôøng, coù theå keïp naùch moät
con boø ngheù, nheï nhaøng nhö boàng moät ñöùa beù. Ngöôøi thôøi ñoù ví Dö
Ñaønh "söùc ñöông Haïng Voõ, maïnh
kình Tröông Phi". Veà sau, Dö
Ñaønh cuøng ñaøn em laøm cöôùp, trieàu ñình phaûi maát nhieàu coâng môùi deïp
ñöôïïc.
"Traâu dong,
boø daét". Hoï nhaø Traâu tuy
khuø khôø nhöng khoâng "ngu nhö boø",
neân moãi khi ai lôõ queân loái veà "laïc
ngoõ naém ñuoâi traâu" thì seõ veà ñöôïc nhaø. "Ai
baûo chaên traâu laø khoå"?
Nhöng ngheà naøo cuõng coù noãi khoù rieâng. "Ñeå
traâu aên luùa. Baét ñöôïc chaët ñaàu,
chaët ñuoâi. Coøn hai con maét ñem nuoâi
meï giaø." Sô seånh ñeå traâu
khoâng chòu "aên coû ñoàng ta"
maø cöù xaêm xaêm ñoøi "xöïc phaøn" luùa ruoäng ngöôøi thì nguy
to. Nhö chaøng Ngöu Lang, daãu laø phoø
maõ cuûa Trôøi, vì lôõ ñeå traâu aên luùa cuõng bò Trôøi baét phaït khieán vôï
choàng phaûi xa nhau, moãi naêm chæ gaëp ñöôïc moät laàn vaøo ngaøy moàng Baåy
thaùng Baåy treân caàu OÂ Thöôùc.
"Cuûa ngon ai
thaáy chaúng theøm". Maï non
môn môõn, luùa tróu ñoøng ñoøng nhìn ngon maét, nhöng loaøi ngöôøi chæ muoán
"nhoài soï" hoï nhaø Traâu raèng "laøm kieáp traâu aên coû, laøm kieáp choù aên dô" hay "laøm kieáp traâu keùo caày traû nôï",
roài coøn ngoït ngaøo duï doã:
"Traâu ôi, ta
baûo traâu naøî
Traâu ra ngoaøi
ruoäng traâu caày vôùi ta.
Caáy caày voán
nghieäp noâng gia,
Ta ñaâu, traâu
naáy, ai maø quaûn coâng
Bao giôø caây luùa
coøn boâng
thì coøn ngoïn coû
ngoaøi ñoàng traâu aên."
"Traâu ôi ta
baûo traâu naøy
Traâu aên cho beùo
traâu caøy cho saâu.
ÔÛ ñôøi khoân
kheùo chi ñaâu,
Chaúng qua cuõng
chæ hôn nhau chöõ caàn..."
Thoaït nhìn caûnh "treân ñoàng caïn, döôùi ñoàng saâu, choàng caày, vôï caáy, con traâu ñi
böøa" hay "maï xuoáng röôïc, traâu tröôùc ngöôøi sau"
cöù ngôõ coâng baèng. Nhöng thaät ra, chæ
toäi cho hoï nhaø Traâu cöù phaûi "nai
löng traâu" ra caày böøa cöïc nhoïc ñeå roài boâng luùa thôm ngon cho
ngöôøi höôûng, Traâu ta chæ ñöôïc nhai laïi moùn coû xanh voán laø cuûa mieãn
phí vì "trôøi sinh voi sinh coû". Ñuùng laø khoâng coù caùi daïi naøo baèng,
Traâu ôi...
Theo töû vi Ñoâng Phöông, hoï nhaø Traâu bieåu töôïng
cho naêm Söûu, laø chi thöù hai trong thaäp nhò ñòa chi. Giôø Söûu töø 1 ñeán 3 giôø saùng. Naêm Kyû Söûu 2009 thuoäc can Ly Chaán trong baùt quaùt, haønh
Tích Lòch Hoûa vôùi bieåu töôïng maàu ñoû.
Thieân Can Kyû thuoäc AÂm, haønh Thoå vôùi bieåu töôïng maàu vaøng. Ñòa Chi Söûu thuoäc AÂm, haønh Thoå vôùi
bieåu töôïng maàu vaøng. Can vaø chi
cuøng laø aâm vaø cuøng thuoäc haønh Thoå hoã trôï cho nhau laø moät naêm toát
nhieàu thuaän lôïi.
Nhöõng ngöôøi sinh vaøo naêm 1913, 1925, 1937, 1949,
1961, 1973, 1985, 1997, 2009 thuoäc tuoåi Söûu ñeàu sinh vaøo naêm Söûu caàm
tinh con traâu. Ngöôøi tuoåi Söûu löông
thieän, trung thaønh, ñaùng tin caån, coù nhieàu hoaøi baõo, theo kieåu thaø
chaäm nhöng chaéc. Ñoâi khi hôi cöùng
ñaàu, ñoäc ñoaùn, nghó ñieàu gì roài thì raát khoù thay ñoåi cho duø ñoâi khi
nghó... sai. Neáu chòu côûi môû, laéng
nghe lôøi khuyeân seõ deã thaønh coâng vaø ñöôïc theâm nhieàu ngöôøi yeâu
chuoäng quyù meán. Theo töû vi, töù
haønh xung laø Thìn, Tuaát, Söûu, Muøi
vaø tam hôïp laø Söûu, Tî, Daäu. Dòch taàm xaøm thì ngöôøi tuoåi Traâu hôïp
vôùi tuoåi Raén vaø Gaø, khaéc vôùi ngöôøi tuoåi Roàng, Choù vaø Deâ. Roàng lô löûng treân cao, khoâng öa aên coû nhöng
taïi sao cuõng bò Traâu gheùt? Chuyeän
Traâu kî vôùi Choù vaø Deâ khoûi noùi cuõng bieát vì ñaõ töøng tranh chaáp kòch
lieät trong truyeän Luïc Suùc Trang Coâng.
Gaø tuy cuõng coù xích mích vôùi Traâu trong vuï Luïc Suùc Tranh Coâng,
nhöng chaéc thuoäc haøng teùp riu neân Traâu ta khoâng chaáp nhaát. Chæ laï laø da Traâu tuy daày nhöng bò Raén
"nöïng" thì cuõng eâ mình, taïi sao laïi haïp ñöôïc nhæ?
"Möôøi naêm
caép saùch theo thaày. Naêm thöù möôøi
moät vaùc caày theo traâu".
Naãy giôø leõo ñeõo theo hoï nhaø Traâu cuõng ñaõ quaù doâng daøi, xin
pheùp ñöôïc chaám döùt baøi vieát ôû nôi ñaây ñeå coøn chuaån bò aên Teát keûo
khoâng "traâu chaäm uoáng nöôùc ñuïc"
thì doâng caû naêm. Thaân chuùc quyù vò
moät naêm môùi an khang, thònh vöôïng vaø luoân khoeû hôn traâu. Ai coøn ñang "ñi caày" seõ sôùm
thaêng chöùc taêng löông nhöng khoâng taêng vieäc ñeå khoûi phaûi "nai löng laøm nhö traâu". Ai ñaõ coù gia ñình seõ coù theâm moät Ngheù
ngoï ñeå vui nhaø vui cöûa. Vò naøo coøn
thaéc maéc veà vaän maïng naêm nay, xin goïi soá 1-888-BOI-XAM1.
Töù Dieãm
Oct.
31, 2008
========
Taøi lieäu tham
khaûo:
1. Caåm nang chaên nuoâi gia suùc-gia caàm, Hoäi
chaên nuoâi Vieät Nam, NXBNN, 2000
2. Water Buffalo, "Wikipedia, the free
encyclopedia", Wikimedia Foundation, Inc.
3. Con traâu ñaát moät bieåu töôïng ñoäc ñaùo
cuûa Tueä Trung, taùc giaû T.T. Thích Ñöùc Thaéng, trang nhaø Quaûng Ñöùc
4. "Töø ñieån
thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam" cuûa giaùo sö Nguyeãn Laân, NXB Khoa
Hoïc Xaõ Hoäi, 1997
5. "Baùch khoa
toaøn thö", Online
6. "Töø ñieån
thaønh ngöõ - tuïc ngöõ Vieät Nam" cuûa Vuõ Dung, Vuõ Thuùy Anh vaø Vuõ
Quang Haøo, NXB Vaên Hoùa - Thoâng Tin, 2000.
7. Trang Ca Dao vaø Tuïc Ngöõ, e-cadao, online
Posts
0 comments: